Γιασεμί: όλα όσα θέλετε να μάθετε γι’ αυτή τη μοναδική νότα της αρωματοποιίας. Part One.

Ένα από τα πιο αγαπημένα αρώματα της μαμάς μου, υπήρξε το Diorissimo του Christian Dior.  Την τελευταία φορά που της το πήρα δώρο, ήταν ένας δυο μήνες πριν την παντοτινή αναχώρηση της και το σχεδόν γεμάτο μπουκάλι στολίζει πάντα, μετά από δεκαεπτά χρόνια, το κομοδίνο δίπλα στο κρεββάτι μου.

Ένα ακόμα μπουκάλι Diorisssimo, από τα πιο αγαπημένα της θείας μου, έκδοση των 70’ς με τη γνωστή ασπρόμαυρη καρό μπορντούρα στο καπάκι και τη βάση κι ελάχιστες πολύτιμες σταγόνες από το άρωμα, παραμένει κι αυτό δίπλα στο προηγούμενο.

Αν μυρίσετε αυτές τις δυο εκδόσεις του αρώματος, θα πάθετε οσφρητικό σοκ από την ρεαλιστικότητα του γιασεμιού. Ένα σχεδόν monofloral, όπως θα το χαρακτηρίζαμε σήμερα, με γιασεμί τόσο έντονο και τόσο φυσικό που νομίζεις, ότι μυρίζεις το ίδιο το άνθος.  Έβαλα φίλο και επίδοξο αρωματοποιό να το μυρίσει και δεν πίστευε την μύτη του και την απόδοση του αρώματος, ακόμα και μετά από τόσα χρόνια.

Σήμερα, σπάνια θα βρούμε τόσο ρεαλιστική νότα γιασεμιού στα αρώματα.  Το vintage Diorissimo, αποτελούσε μια κατηγορία από μόνο του κι ήταν το απόλυτο άρωμα γιασεμί. Όταν το φορούσε η μητέρα μου, αλλά και οι υπόλοιπες γυναίκες που το αγάπησαν από τα 50’ς έως τα 90’ς, ως ένα από τα δημοφιλέστερα και κομψότερα αρώματα όλων των εποχών, περιείχε όντως και φυσικό γιασεμί μέσα. Ήταν ένα υπέροχο κλασσικό άρωμα, που σήμερα λόγω κόστους και των περιορισμών της IFRA στα συστατικά των αρωμάτων δεν μπορεί πλέον, να αναπαραχθεί.

Δυο είναι οι μεγάλες κατηγορίες στα φλόραλ αρώματα. Τα αρώματα με λευκά άνθη, μεταξύ των οποίων πρωτοστατεί το γιασεμί από τη μία και τα αρώματα με τριαντάφυλλο από την άλλη. Στην αρωματοποιία λέγεται, ότι «το γιασεμί δίνει την ψυχή του στα αστέρια και το τριαντάφυλλο τη δίνει στον ήλιο».  Το γιασεμί είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στις μεσογειακές χώρες που αναζητούν αρώματα πιο φρέσκα και αέρινα, αλλά κι ένα άνθος που επικρατεί στη χλωρίδα της Μεσογείου. Ωστόσο,   το γιασεμί είναι μια πολυδιάστατη νότα, ανάλογα την ποικιλία του. Δεν είναι αποκλειστικά φρέσκο, λεπτοκαμωμένο και αέρινο.  Συχνά καταλήγει, να γίνεται μεθυστικό, ινδολικό “σαρκικό”, έντονο που δίνει μια περισσότερο «βρώμικη» διάσταση στο άρωμα.

Οφείλουμε ωστόσο, να επισημάνουμε, ότι αυτό που περιγράφεται ως “γιασεμί” στα περισσότερα σημερινά αρώματα, μόνο το πραγματικό γιασεμί δεν θυμίζει, αλλά ούτε κι έχει σχέση με το αληθινό αιθέριο έλαιο γιασεμί. Είναι ένα μείγμα από αρωματοσυνθετικά, ενώ πολλές φορές ως γιασεμί, οι καταναλωτές  αντιλαμβάνονται τη γενική σύνθεση του αρώματος με την τουμπερόζα, το αγιόκλημα, το φραντζιπάνι, το τιαρέ ή τον συνδυασμό διάφορων λευκών ανθών.

Οι ποικιλίες στο γιασεμί για να ξεχωρίζετε ποια είναι αυτή που σας αρέσει

Οι δύο επικρατέστερες ποικιλίες στην αρωματοποιία είναι το jasmine sambac και το jasmine grandiflorum.

Το jasmine sambac προέρχεται από την ανατολική Ινδία, τα νότια Ιμαλάια και την Κίνα. Στο Ταμίλ Ναντού της Ινδίας συλλέγονται κάθε χρόνο 30.000 τόνοι γιασεμιού.   Το jasmine sambac είναι φρουτώδες με μια διάσταση που θυμίζει το άρωμα της μπανάνας, λίγο πράσινο, με νότες μελιού, ινδολικό (ζωώδες/animalic), «ηλιόλουστο» και φέρει επίσης, μια έντονη εσάνς ανθών πορτοκαλιάς.

Το όνομά sambac προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη campaka, που σημαίνει μεθυστικό άρωμα.  Το όνομα γιασεμί πιθανότατα προέρχεται από την περσική λέξη “yasmine” που σημαίνει άρωμα.

Το jasmine grandiflorum προέρχεται από τη βόρεια Ινδία. Είναι πιο πράσινο και αναπαράγει καλά το άρωμα του λουλουδιού που μπορούμε, να μυρίσουμε το βράδυ, το καλοκαίρι στις μεσογειακές χώρες, στους γνωστούς μας ανθισμένους κήπους. Πρόσφατα, διατίθεται στην αρωματοποιία και το jasmine grandiflorum από την Καλαβρία. Η ιδιαιτερότητα του jasmine grandiflorum Calabria είναι, ότι είναι πιο φρουτώδες με μια νότα μαγειρεμένης φράουλας.

Σήμερα, το άνθος του γιασεμιού καλλιεργείται στην Ινδία, την Αίγυπτο, το Μαρόκο, την Ιταλία, την Καλαβρία και τη Γαλλία. Χαρακτηρίζεται από πέντε μακριά πέταλα σε σχήμα αστεριού, ενώ η άνθιση του σηματοδοτεί την αυγή κάθε μέρας.  Ίσως γι΄αυτό το λόγο  συλλέγεται πολύ νωρίς το πρωί (από τις 7 το πρωί έως τη 1 το μεσημέρι) γιατί με αυτόν τον τρόπο εμποδίζονται τα εύθραυστα πέταλα του, να καούν από τον ήλιο και να μαυρίσουν στην περισυλλογή.

Η ανθοφορία του jasmine sambac γίνεται τον Μάιο και τον Ιούνιο, ενώ το jasmine grandiflorum ανθίζει αργότερα και συλλέγεται από τον Αύγουστο μέχρι τον Νοέμβριο. Η διάρκεια ζωής ενός φυτού γιασεμιού, sambac ή grandiflorum, είναι περίπου 15 χρόνια.

Το γιασεμί της Grasse

Στη Grasse της Γαλλίας υπάρχει μια πολύ μικρή παραγωγή του περίφημου γιασεμιού της, που προέρχεται από το grandiflorum και παραμένει αποκλειστικά και μόνο, για την χρήση του αρώματος Chanel No 5, ενώ συλλέγεται από τις μεγάλες φυτείες της οικογένειας Mul. Ωστόσο, σήμερα αυτή η παράδοση που ακολουθεί το άρωμα αμφισβητείται, καθώς η χημεία δίνει την δυνατότητα αντιγραφής της εσάνς.

Υπάρχουν επίσης και κάποιες μυστικές παραγωγές στη Grasse, που επιτρέπουν σε συγκεκριμένα brands, να το προμηθευτούν και να έχουν τη δυνατότητα, να ενσωματώσουν το γιασεμί της Grasse στη φόρμουλα τους. To γιασεμί της Grasse χαρακτηρίζεται από ισορροπημένη, πράσινη και ζωώδη (animalic) νότα.

Στη δεκαετία του 1950, οι βιομήχανοι της Grasse εισήγαγαν το γιασεμί στην Ιταλία και την Αίγυπτο. Το αιγυπτιακό γιασεμί είναι βαθύ, αισθησιακό, ηλιόλουστο, φρουτώδες, πλούσιο. Πολλά brands χρησιμοποιούν στα αρώματα τους, έναν συνδυασμό των τριών διαφορετικών προελεύσεων jasmine grandiflorum από την Ινδία, την Αίγυπτο και τη Grasse.

Η ιερότητα του γιασεμιού στους πολιτισμούς

Η πρώτη χρήση του γιασεμιού sambac ήταν για να αρωματίσει το τσάι και να διακοσμήσει άρματα για θρησκευτικές γιορτές. Στην Ινδία, το άνθος υφαίνεται σε περιδέραια και συχνά προορίζεται, ως προσφορά σε θεότητες. Οι γυναίκες στην Ινδία τα φορούν στα μαλλιά τους, γιατί το αιθέριο έλαιο βοηθάει στην ανάπτυξη και την υγεία των μαλλιών.  Μπορεί να επουλώσει πληγές, είναι ηρεμιστικό και αφροδισιακό.

Η Αγιουρβέδα αναγνωρίζει επίσης το γιασεμί για τις ηρεμιστικές του ιδιότητες που ανακουφίζουν από πονοκεφάλους. Χρησιμοποιείται και στη μαγειρική, στο λευκό ρύζι που συνοδεύει τα κάρυ.

Το γιασεμι χρησιμοποιείται τόσο στην Ινδία όσο και στην Τυνησία σε γαμήλιες τελετές.  Μαζί με το αιθέριο έλαιο σανταλόξυλου χρησιμοποιείται για να φτιάξουν έλαια χωρίς αλκοόλ, τα άτταρ, για κάθαρση και εξαγνισμό του σώματος πριν από την προσευχή.

Πως γίνεται η παραδοσιακή απόσταξη γιασεμιού;

Ένας εργαζόμενος μπορεί να συλλέξει έως 350 γραμμάρια άνθη γιασεμιού την ώρα, δηλαδή 2 κιλά κάθε πρωί.  Είναι μια επίπονη δουλειά γιατί πρέπει, να δουλεύεις σκυφτός, λυγίζοντας την πλάτη σου όλη μέρα, καθώς οι θάμνοι του φυτού είναι χαμηλοί.  Πρέπει, να είναι επίσης πολύ ακριβής και επιδέξιος, για να αποκολλήσει το άνθος του γιασεμιού χωρίς να το καταστρέψει.  Να μπορεί με επιδέξιες κινήσεις, να ξεχωρίσει απαλά τα ώριμα άνθη από το πράσινο φύλλωμα και το στέλεχος.

Χρειάζονται 800 κιλά φρέσκων λουλουδιών γιασεμιού για να ληφθούν 600 γραμμάρια εκχυλίσματος μετά την απόσταξη/διύλιση. Το απλώνουν κρύο, πάνω σε λιπαρές ουσίες και κάθε λουλούδι τοποθετείται απαλά με το χέρι πάνω στο λίπος που έχει τη δύναμη, να απορροφά το άρωμα του γιασεμιού. Αυτή η μέθοδος μας δίνει τα αρωματικά έλαια, την εσάνς.   Η ίδια διαδικασία χρησιμοποιήθηκε και για την τουμπερόζα.   Ωστόσο, είναι πολύ ακριβή και δεν χρησιμοποιείται πλέον.  Οι λιπαρές ουσίες αντικαθίσταται από πτητικούς διαλύτες.

Η σύγχρονη τεχνική ονομάζεται «τεχνική εκχύλισης με πτητικό διαλύτη». Ο διαλύτης που χρησιμοποιείται είναι κυρίως εξάνιο, το οποίο θερμαίνεται και στη συνέχεια απομακρύνεται με εξάτμιση.  Απομονώνεται ένα πολύ αρωματικό, κηρώδες υλικό που καθαρίζεται από τα φυτικά συστατικά και τα κεριά που περιέχει, με την ανάμειξη του με οινόπνευμα, τη θέρμανση και μετά την ψύξη του. Το εκχύλισμα που προκύπτει μόλις εξατμιστεί το αλκοόλ είναι αιθέριο έλαιο.

Τα άνθη του γιασεμιού είναι τόσο εύθραυστα και ευαίσθητα που δεν μπορούν να αποσταχθούν,  γι΄αυτό και δεν διατίθεται 100% αιθέριο έλαιο του γιασεμιού, αλλά πάντα περιέχεται μέσα σε κάποιο διαλύτη από έλαιο βάσης π.χ τζοτζόμπα ή σταφυλοκουκουτσέλαιο.

Στο εκχύλισμα γιασεμί περιέχονται 259 συστατικά, αλλά το μόριο που έφερε την επανάσταση στην αρωματοποιία με τη χρήση του, είναι το “Hedione”, που προέρχεται από την ελληνική λέξη «ηδονή».  Το άρωμα της ηδιόνης, που απομονώνεται από το γιασεμί, φέρνει ρευστότητα στην αρωματική σύνθεση.  Αυτή η νότα επιτρέπει στις υπόλοιπες,  να αναπνέουν, ν’ «ανοίγουν» τις νότες καρδιάς,  ενώ είναι ταυτόχρονα ανάλαφρη, υδάτινη και φρέσκια. Προσφέρει μια σειρά από αξιοποιήσιμες αρωματικές πτυχές για τον αρωματοποιό.

Το γιασεμί είναι συνήθως η νότα καρδιάς ενός αρώματος. Δίνει καμπύλες, στρογγυλότητα ή σάρκα στο άρωμα. Μπορεί να ενορχηστρωθεί διαφορετικά από τον αρωματοποιό, είτε ως αισθησιακό λουλούδι, είτε ως εξωστρεφές, μεθυστικό, είτε ως λεπτό και φίνο. Ένα μοναδικό οσφρητικό διαμάντι, ισχυρό, γλυκά κυματιστό.

Το βρίσκουμε σε μεγάλες ποσότητες στα κλασσικά αρώματα Jardins de Bagatelle, Samsara by Guerlain, First Van Cleef & Arpels, Chanel No 5, Arpège by Lanvin, στο Mille και στο Joy by Jean Patou, 24 Faubourg της Hermès αλλά και σε πιο σύγχρονα όπως Red Jasmine by Tom Ford, Imperial Tea by By Kilian, Cedar Sambac της Hermès, Gucci Bloom της Gucci, A la Nuit του Serge Lutens.

Αύριο θα ξεχωρίσουμε κάποια από τα πιο αντιπροσωπευτικά.

Stella