Ένα ταξίδι στον Κοσμά, Κυνουρίας.

Ένα από όσα μας στέρησε η φετινή χρονιά μέσα στη λαίλαπα της πανδημίας, του νέου πρόσφατου lock down και της μείωσης των μετακινήσεων μας, ήταν οι εκδρομές και τα ταξίδια.  

Αναμένοντας την επιστροφή της κανονικής μας ζωής και των μικρών μας απολαύσεων, για μια κοντινή ή λιγότερο κοντινή εξόρμηση θα σας ταξιδέψω, προς το παρόν νοερά -κι ελπίζω συντομα  πραγματικά – σε μια όμορφη γωνιά της ελληνικής γης.

Ισως τώρα περισσότερο από ποτέ να χρειαζόμαστε τα ταξίδια, για να τονωθούμε ψυχολογικά, να προσφέρουμε στα μάτια και την ψυχή μας, ομορφιά ελληνικής γης, να μοιραστούμε όμορφες στιγμές και κάποιο χρόνο παραπάνω με τους αγαπημένους μας.  Οι ελληνικές κρυφές κι ανύποπτες γωνιές είναι ανεξάντλητες κι όπως το φθινόπωρο κι ο χειμώνας χρυσίζουν την πολυποίκιλη φύση, τα ορεινά χωριά μας γίνονται ένας παραδεισένιος προορισμός. 

Ο Κοσμάς Κυνουρίας στην Αρκαδία, είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά μας, χαμένο στον Πάρνωνα, ανάμεσα σε πηγές και ρυάκια, πυκνά ελατοδάση και καστανοδάση στα 1150μ. υψόμετρο. Είναι ο τελευταίος σταθμός στην Αρκαδία, στο δρόμο για την Λακωνία και μάλιστα σε ιδιαίτερα κομβικό σημείο απο την αρχή της ιστορίας του.  Απέχει 32 χιλ. από το Λεωνίδιο και η διαδρομή αυτη, που περνάει απο το μοναστήρι της Παναγιάς της Έλωνας είναι, αν μη τι άλλο, συγκλονιστική! Ο φιδωτός δρόμος διασχίζει πρώτα το φαράγγι του ποταμού Δαφνώνα, όπου συναντάμε και το μοναστήρι και στη συνέχεια ανεβαίνει στον Πάρνωνα και μπαίνει σε ένα πανέμορφο ελατόδασος. Το φαράγγι του Δαφνώνα διακρίνεται για την σπάνια σε είδη χλωρίδα του και  θεωρείται προστατευόμενη περιοχή, ενταγμένη στο δίκτυο Natura 2000.

Ετσι αν βρεθείτε στον Κοσμά, αξίζει να πάρετε αυτη την κατεύθυνση και να κατεβείτε ως το ανεπανάληπτο Λεωνίδιο και την γαλανή θάλασσα του Μυρτώου που το αγκαλιάζει, διασχίζοντας μια διαδρομή που θα σας μείνει αξέχαστη.  Βρεθήκαμε εκεί στην αρχή του φθινοπώρου, όταν ακόμα απευχόμασταν το ενδεχόμενο μιας νέας έξαρσης του COVID19 και ο τόπος γαλήνεψε την ψυχή μας και καθησύχασε τις αγχώδεις σκέψεις μας.  Ένα χωριό, που θεωρώ πως «αδικείται» τουριστικά, γιατί οι περισσότεροι το αντιμετωπίζουν ως πέρασμα, κατά την επίσκεψη τους σε μια από τις διασημότερες ελληνικές μονές, την ‘Ελωνα.  Ο Κοσμάς  όμως αξίζει να τον χαρείτε ακόμα και χωρίς επίσκεψη στην μονή ή έστω όχι μόνο και μόνο γι΄αυτό.

Φύση με άφθονα νερά παντού, πηγές, ρεματιές, καστανιές και έλατα. Μπορείτε να περπατήσετε μέσα στο δάσος, όπως προτρέπουν και οι ντόπιοι, στον καστανεώνα ή το ελατοδάσος, αρκεί να είναι κατάλληλος ο καιρός και να χαρείτε μια συναρπαστική οργιώδης φύση.   

Η κεντρική πλατεία του χωριού είναι σκεπασμένη με θεόρατα υπεραιωνόβια πλατάνια, φυτεμένα απο το 1883.  Θα βρείτε εκεί πολλά γραφικά καφενεία και ταβέρνες, ενώ στο κέντρο της πλατείας βρίσκεται η  εκκλησία των Αγίων Αναργύρων.  Πίσω από το ιερό της εκκλησίας τρείς όμορφες κρήνες τα «Λιοντάρια», χύνουν αδιάκοπα τα νερά που κατεβαίνουν απο τις πηγές. Τα σπίτια του χωριού είναι πετρόκτιστα και τηρούν την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική των ντόπιων μαστόρων.

Η θεα απο το χωριό όταν ο καιρός ειναι καλός κι ο ορίζοντας καθαρός, φθάνει μεχρι τον Αργοσαρωνικό, όπου φαίνονται η ‘Υδρα και οι Σπέτσες.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ

Στην αρχαιότητα υπήρχε στην περιοχή η αρχαία πόλη «Σελινούς» η ύπαρξή της οποίας, είναι γνωστή από το διάσημο έργο του Παυσανία «Ελλάδος περιήγησις» 170 – 176 π.χ.  Στο λόφο του προφήτη Ηλία υπήρχε ναός, αφιερωμένος στο θεό “Μαλεάτη Απόλλωνα”. Ο Κοσμάς πρωτοεμφανίζεται ιστορικά στα 1592 μ.Χ., με το όνομα ‘Αγιος Κοσμάς.

Σημαντική είναι η συμβολή του χωριού στην Επανάσταση του 1821, στην οποία έλαβαν μέρος 195 Κοσμίτες αγωνιστές, Οπλαρχηγοί, Καπεταναίοι και απλοί στρατιώτες. Μετά την Επανάσταση του 1821, ο Κοσμάς εμφανίστηκε σαν έδρα του Δήμου Σελινούντος (1890-1914).

Ωστόσο, ο Κοσμάς υπήρξε πάντα, ένας πολύπαθος τόπος, αφού  κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, το χωριό λεηλατήθηκε και εγκαταλείφθηκε ερημωμένο και ρημαγμένο πλεον. Μεταπολεμικά, με την αγάπη των κατοίκων του ανασυγκροτήθηκε και ανοικοδομήθηκε.

Ωστόσο η μετανάστευση των χρόνων του ‘50 και του ’60, η φτώχια που μάστιζε τις ορεινές κι αβοήθητες απο θεό και ανθρώπους περιοχές της ελληνικής υπαίθρου, άφησαν ένα χωριό βαθιά πληγωμένο και μαρασμένο. Οι Κοσμίτες απλώθηκαν από το Σικάγο ως το Σίδνεϋ, ακόμα και στη Ρουμανία, όπου υπάρχουν ενεργοί σύλλογοι τους,  έως σήμερα.  Γι’ αυτο έχει και ιδιαίτερη σημασία, ο άθλος του «Δρόμου των 100 ημερών», στον οποίο αναφέρομαι παρακάτω.

Ο Κοσμάς διατηρεί λιγοστούς κατοίκους το χειμώνα, αφου δεν διαθέτει πλέον, ούτε σχολείο. Οι περισσότεροι κάτοικοι μένουν το χειμώνα στο Γεράκι και στο Βρονταμά της Λακωνίας. Το καλοκαίρι όμως, ζωντανεύει από τους Κοσμίτες που επιστρέφουν όπως και όλο το χρόνο από τους επισκέπτες της Μονής. Με τον ερχομό του καλοκαιριού οργανώνονται αρκετές γιορτές και εκδηλώσεις.

Ο ΟΥΡΑΝΟΓΕΙΤΩΝ

Μείναμε σε έναν υπέροχο ξενώνα, τον Ουρανογείτων. Μέσα στο δάσος και σε μια αμφιθεατρική πλαγιά, ελάχιστα μόλις λεπτά με τα πόδια απο την κεντρική πλατεία.  Η Παναγιώτα που διαχειρίζεται τον ξενώνα, μας περιποιήθηκε πολύ και μάλιστα μας έδωσε ένα εξαιρετικό και μεγάλο δωμάτιο με θεα στο δάσος, τεράστια βεράντα για να το απολαμβάνουμε, αλλά και ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό. Ηταν ο «Έρωτας»!  Ονομα και πράγμα! Ο ξενώνας διακοσμημένος με γούστο, πεντακάθαρος, άνετος στους κοινόχρηστους χώρους του.   Ομορφιά παντού και φαντάζομαι πως τον χειμώνα με το αναμμένο τζάκι, βουλιάζοντας στους δερμάτινους καναπέδες μ’ ενα ποτήρι κονιάκ και το χιονισμένο τοπίο, θα είναι ο ορισμός του επίγειου παράδεισου.

ΤΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Το παλιό δημοτικό σχολείο, στεγάζει σημερα το λαογραφικό μουσείο και τη δανειστική – κοινοτική βιβλιοθήκη του χωριού, η οποία λειτουργεί απο το 1954!  Το λαογραφικό μουσείο δημιουργήθηκε το 2001, ύστερα απο την πρωτοβουλία της Πολιτιστικής και Οικολογικής Κίνησης Κοσμά, αλλα και την συμβολή των κατοίκων και των ομογενών οι οποίοι διέθεσαν το πλούσιο λαογραφικό υλικό.

Μεγάλη ήταν η παράδοση των Κοσμιτών μαστόρων στις πέτρινες κατασκευές. Αρχικά στην περιοχή της Κυνουρίας και του Κοσμά, πολλές κατασκευές έγιναν από τους Λαγκαδιανούς μαστόρους που άφησαν σπουδαία δείγματα της δουλειάς τους και που πολλά από αυτά διατηρούνται σε καλή κατάσταση μέχρι σήμερα. Την τέχνη τους συνέχισαν επάξια οι Κοσμίτες, που ειδικεύτηκαν στην τέχνη του λιθοτόμου και του λαγουμιτζή.

Στο χώρο ξεχωριστή θέση κατέχει η Γωνιά των Χτενάδων, μια πιστή αναπαράσταση του τρόπου με τον οποίο εργάζονταν, οι μοναδικοί σε όλη την Ελλάδα δημιουργοί χτενιών αργαλιού (οι Γεωργατζήδες), όπως και η έκθεση με τα εργαλεία τους.

Ωστόσο, όσο όμορφο χωριό κι αν είναι ο Κοσμάς, προνομιούχο για τη φύση και  τη γεωγραφική του θέση, ξεχωριστό για τη θέα και την αρχιτεκτονική του,  η επίσκεψη εκεί μας συγκίνησε και μας έμεινε ανεξίτηλη, περισσότερο για τα ιστορικά γεγονότα που μάθαμε μέσω της επίσκεψης μας, στο λαογραφικό μουσείο.  Εκεί ανακαλύψαμε την δύναμη ψυχής των κατοίκων του τόπου, την αβυσσαλέα μάχη για επιβίωση και την ιδιαίτερη στόφα και  φιλότιμο που τους διακρίνει, ακόμα και σήμερα.

Από τη μια ο άθλος που ξεπέρασε τα ανθρώπινα, ο «δρόμος των 100 ημερών».  Η μάχη των  κατοίκων με την απομόνωση, που κατόρθωσαν να κατασκευάσουν μόνοι τους τον κατεστραμμένο από τους Γερμανούς δρόμο και ένωσαν το χωριό τους με το Γεράκι κι από κει με την υπόλοιπη Πελοπόννησο. Το επίτευγμα αυτο καταγράφηκε σε φιλμ, τον «δρόμο των 100 ημερών».  Από την άλλη, η επίσκεψη μας στο Λαογραφικό Μουσείο θα μας μείνει αξέχαστη, γιατί είχαμε την ευκαιρία να ξεναγηθούμε συγκλονιστικά, απο την φιλόλογο που ξεναγεί και με τα εθελοντικά της έργα στηρίζει αυτό το Μουσείο, κάνοντας τον επισκέπτη κοινωνό, μιας ξεχωριστής ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ 100 ΗΜΕΡΩΝ

Πριν το 1951 το χωριό ήταν τελείως απομονωμένο, τόσο από το Λεωνίδιο, όσο και την υπόλοιπη Αρκαδία.  Η διάνοιξη του δρόμου που συνδέει το χωριό με την Λακωνία και το Λεωνίδιο αποπερατώθηκε το 1951, με αποκλειστική πρωτοβουλία και προσωπική εργασία των ίδιων των κατοίκων, σε διάστημα μόνο 100 ημερών! Γι’ αυτό και έχει ονομασθεί “δρόμος των 100 ημερών”.   Η θέληση των κατοίκων ενός ρημαγμένου από την Κατοχή χωριού ήταν αρκετή για να φτιάξουν μόνοι τους, στην κυριολεξία με τα χέρια τους, τον δρόμο που θα έβγαζε το χωριό τους απο την απομόνωση και μάλιστα σε 100 ημέρες.

«Πρόκειται για την ιστορία ενός χωριού, ενός λαού, ενός κατορθώματος. Είναι μια αληθινή ιστορία». Με αυτά τα λόγια ξεκινά το βίντεο το οποίο γυρίστηκε το 1951 και καταγράφει την τιτάνια προσπάθεια των κατοίκων του χωριού του Κοσμά Κυνουρίας να ανοίξουν με τα χέρια τους, μόνοι τους, τον δρόμο που ενώνει ακόμα και σήμερα το χωριό τους με τη βορειοανατολική Πελοπόννησο και τη Λακωνία.

O δρόμος Λεωνιδίου – Κοσμά – Σκάλας Λακωνίας αποτέλεσε βασικό έργο αναπτυξιακής υποδομής για ολόκληρη την επαρχία Κυνουρίας. Για τον δρόμο αυτόν οι ξενιτεμένοι Κοσμίτες της Αμερικής, το 1920 είχαν καταθέσει στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος 100.000 δολάρια για λογαριασμό του Δημοσίου, ενώ οι ντόπιοι συνέβαλαν προσφέροντας 120.000 δρχ. για την διάνοιξή του.

Ολα ξεκίνησαν όμως, όταν την Καθαρά Δευτέρα του 1951,  οι καμπάνες χτύπησαν, καλώντας τους χωριανούς στην πλατεία επειδή μια ιδέα, η ένωση του χωριού οδικώς με την υπόλοιπη Ελλάδα, θα βοηθούσε στην αναπτέρωση του ηθικού, αλλά και στην οικονομική ανάκαμψη του χωριού που ήταν ρημαγμενο απο τον Πόλεμο, τον Εμφύλιο  και τη μετανάστευση. Εκείνη την ημέρα αποφασίστηκε, ότι σε εκατό ημέρες, δηλ. έως τη γιορτή των Αγίων Αναργύρων την 1η Ιουλίου, ο δρόμος θα ήταν έτοιμος.

Χωρίς μεγάλη βοήθεια στην αρχή κι αργότερα με μια μικρή αρωγή απ’ το κράτος, μα με πίστη ακατάβλητη για την πρόοδο του χωριού τους, δούλευαν νύχτα και μέρα, άντρες, γυναίκες και παιδιά, για την κατασκευή αυτού του μεγαλειώδους, για ολόκληρη την περιοχή, έργου. Μέσα σε εκατό μέρες, την 1η Ιουλίου 1951, ημέρα γιορτής των Αγίων Αναργύρων, πολιούχων του Κοσμά, το πρωτο αυτοκίνητο διέσχισε για πρώτη φορά τον δρομο κι έφτασε στο χωριό.

Στον επίλογο του βίντεο εμφανίζεται και ο Λάκωνας ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος υμνώντας το κατόρθωμα των κατοίκων του χωριού, ενδεικτικό της διαστάσεως που πήρε το ιστορικό γεγονός:

«Θυμάμαι την προσήλωση των χωρικών, τη συμμετοχή τους και θυμάμαι με πόση αγάπη και με πόση περηφάνια πήρα αυτό το υφαντό ταγάρι που μου χάρισαν, την γκλίτσα και ένα χτένι αργαλειού, όλα αυτά που περικλείουν τον ανθρώπινο μόχθο».

Stella